REWEL (Tallin)

Miasto nad Zatoką Fińską, obecnie stolica niepodległej Estonii. Należało do Rzeczpospolitej jedynie formalnie.

Pierwsze umocnienia w tym miejscu Estowie założyli w X wieku (Kalewanlinna). Gród Estów został zdobyty (1219-22) przez odbywającego tu wyprawę krzyżową króla duńskiego Waldemara II. Duńczycy zbudowali tu swą bazę operacji militarnych – zamek Rewel, zwany po estońsku Tallinem (“Zamek Duńczyków”). Waldemar II kazał zburzyć zdobyty zamek i wznieść na jego miejscu nowy. (“Taani Lina” oznacza Duńska Twierdza).

Po klęsce Duńczyków pod Bornhöved (1227) ziemie te zajął Zakon Kawalerów Mieczowych i wówczas Rewel uzyskał prawa miejskie (1230). Lokację na prawie niemieckim (lubeckim), potwierdzili (1248) po odzyskaniu Tallina Duńczycy.

Budowa potężnej twierdzy rozpoczęta w 1265 roku trwała kilka stuleci. Potężne fortyfikacje liczyły 2,5 kilometra długości i liczyły 45 baszt. W najwyższym miejscu mury wznosiły się na wysokość 16 metrów. Forteca rewelska stała największą twierdzą nad Morzem Bałtyckim. W 1285 roku Rewel został członkiem Hanzy.

Zajęty ponownie (1236) przez Duńczyków Rewel z Estonią został ostatecznie wykupiony (1346) przez państwo krzyżackie. Zamek z XIII wieku znajduje się na wzgórzu Toompea. Został przebudowany w poł. XIV w. przez Krzyżaków (wtedy zbudowano basztę Długi Herman). Po walkach w XIV w. z arcybiskupem ryskim zakon zyskał pozycję hegemona w Inflantach. Jednak po przegranej w bitwie pod Grunwaldem (1410) pozycja zakonu zaczęła słabnąć. Po sekularyzacji Prus Książęcych i likwidacji Zakonu Krzyżackiego (1525) zakon liwoński nie byl w stanie dłużej obrnic Inflant.

W sierpniu 1559 r. marszałek Zakonu inflanckiego Gottard Kettler, zgodził się na zajęcie przez króla polskiego południowej części Inflant od Drui do Aszerady.

Wkrótce Estonię opanowali Szwedzi. Atakowana równocześnie przez Rosję, i nie mogąc liczyć na pomoc Rzeczpospolitej Estonia oderwała się od Inflant i złożyła hołd królowi Szwecji Erykowi XIV. Od 1561 Rewel z cała Estonią należał do Szwecji.

W roku 1577 r. gdy prawie całą Estonię zajął Iwan IV Groźny, obronił się tylko Rewel.

Na sejmie Rzeczpospolitej (1600) król Zygmunt III, jako (tylko tytularny) król Szwecji odstąpił Estonię Polsce (wypełniając przyrzeczenia zawarte w pacta conventa przy elekcji na polski tron).

Wówczas stryj Zygmunta III, książę szwedzki Karol Sudermański napadł Estonię i zdobył na Polakach Rewel. Z odsiecza pospieszyli Jerzy Farensbach, starosta wendeński, który wkroczył do Estonii, (Rewla jednak nie odzyskał), podczas gdy szwedzka armia Karola zajęła Parnawę i kilka innych zamków w Inflantach.

Po długoletnich wojnach z Rzeczypospolitą Szwedzi zajęli wiekszość Inflant z Estonią (1629). W 1645 roku zjednoczyli całą Estonię pod swym panowaniem. Reformy przeprowadzone przez Szwedów zniosły wielką własność feudalną oraz zmniejszyły zależność i obciążenia chłopów.

Zajęcie Rewla (1710) przez cara Rosji Piotra Wielkiego, usankcjonowane pokojem w Nystad (1721) kończącym wojną północną gwarantowało Rosji stały dostęp do wybrzeża Bałtyka u z niezamarzającymi portami. Po przyłączeniu do Rosji port wojenny i stolica guberni. Od XVIII w. ośrodek przemysłu manufakturowego (tkackiego, skórzanego, papierniczego).

Carat zniósł reformy szwedzkie, zagwarantował przywileje niemieckiej, bogatej części ludności, co na długo zagwarantowało Rosji pełną lojalność estońskich Niemców. Nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji chłopów, Dopiero car Aleksander I zniósł (1816) w Estonii poddaństwo chłopów

Po likwidacji twierdzy (1867) i połączeniu linią kolejową (1870) z Petersburgiem nastąpił rozwój portu (trzeciego pod względem wielkości w Imperium Rosyjskim) i wielkiego przemysłu. Od 1917 Rewel, od 1919 stolica niepodległej Estonii nosi dzisiejszą nazwę Tallina.

Na początku II wojnyświatowej 14 września 1939 roku wieczorem zawinął do portu w Tallinie polski okręt podwodny ORP “Orzeł” (celem dokonania naprawy awarii i pozostawienia tu ciężko chorego dowódcy).

15 września pod naciskiem Niemiec władze estońskie internowały – wbrew prawu międzynarodowemu – (i rozbroiły) okręt.

Internowanych marynarzy “Orła” wezwano do pozostania w Estonii, zapewniając takie samo traktowanie , wyżywienie i żołd, jaki obowiązywał w estońskiej marynarce wojennej. Po objęciu dowództwa przez komandora J. Grudzińskiego nastapiła brawurowa ucieczka “Orła” i przedarcie się (bez map i uzbrojenia) przez kontrolowane przez Niemców cieśniny dunskie do Anglii (skąd operując podczas inwazji na Norwegię zatopił 2 niemieckie okręty).

Ucieczka ORP “Orzeł” z Tallina nastąpiła w nocy z 17 na 18 września 1939 roku, już po agresji sowieckiej na Polskę. Była możliwa m.in. dzięki cichemu poparciu znacznej części estońskich oficerów. Rozbrojenie i demontaż urządzeń okretowych prowadzono celowo ospale, a podczas ucieczki estońskie działa strzelały bardziej “na wiwat”. Ucieczka ORP “Orzeł” stała się upragnionym pretekstem dla władz radzieckich do rozpoczęcia kroków zmierzających do aneksji Estonii. Już 19 września 1939 roku Związek Sowiecki ogłosił blokadę morską Estonii z powodu “nieprzestrzegania warunków neutralności”.